Chiến tranh Việt Nam (1955-1975) là cuộc xung đột diễn ra giữa miền Bắc Việt Nam theo chế độ cộng sản, được hỗ trợ bởi Liên Xô và Trung Quốc, và miền Nam Việt Nam, nhận sự ủng hộ từ Hoa Kỳ. Cuộc chiến đẫm máu này bắt nguồn từ sự cai trị thực dân của Pháp và phong trào đấu tranh giành độc lập do lãnh tụ cộng sản Hồ Chí Minh lãnh đạo.
Việt Nam trở thành chiến trường trong Chiến tranh Lạnh, khi Hoa Kỳ và Liên Xô tranh giành quyền kiểm soát thế giới. Đến khi cuộc chiến kết thúc, miền Bắc và miền Nam Việt Nam đã được thống nhất, nhưng với cái giá rất lớn. Hãy cùng điểm qua 6 sự kiện nổi bật nhất đã tạo nên nguồn gốc chiến tranh Việt Nam.
Những sự kiện tạo nên nguồn gốc chiến tranh Việt Nam
Nguồn gốc chiến tranh Việt Nam không chỉ là câu chuyện của một cuộc xung đột nội bộ, mà còn là sự đan xen của các yếu tố quốc tế và lịch sử. Bắt đầu từ thời kỳ thuộc địa Pháp, sự trỗi dậy của phong trào độc lập dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh đã đặt nền móng cho một cuộc đấu tranh lâu dài. Những biến cố như sự sụp đổ của Đông Dương thuộc Pháp, Hiệp định Geneva chia cắt đất nước, và các chính sách can thiệp từ các cường quốc trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh đã tạo ra những căng thẳng không thể tránh khỏi.
Sự sụp đổ của Đông Dương thuộc Pháp và sự trỗi dậy của Hồ Chí Minh
Việt Nam trở thành thuộc địa của Pháp vào năm 1877 với sự thành lập Đông Dương thuộc Pháp, bao gồm các vùng Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ và Campuchia (Lào được bổ sung vào năm 1893). Trong Chiến tranh thế giới thứ 2, Pháp mất quyền kiểm soát thuộc địa này khi quân đội Nhật Bản chiếm đóng Việt Nam.
Khi Nhật Bản và Pháp tranh giành quyền kiểm soát Việt Nam, một phong trào đấu tranh giành độc lập đã được hình thành dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh, một nhà cách mạng chịu ảnh hưởng từ Cách mạng Bolshevik của Lênin. Vào tháng 5 năm 1941, ông thành lập Việt Nam Độc Lập Đồng Minh Hội, thường được biết đến với tên gọi Việt Minh.
Ngày 2 tháng 9 năm 1945, chỉ vài giờ sau khi Nhật Bản đầu hàng trong Chiến tranh thế giới thứ 2, Hồ Chí Minh đã tuyên bố Việt Nam độc lập khỏi Pháp. Tuy nhiên, khi Pháp từ chối kế hoạch của ông, Việt Minh đã chuyển sang chiến tranh du kích để đấu tranh cho một Việt Nam độc lập.
Bạn có biết?
Hồ Chí Minh đã sử dụng Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ làm mẫu mực cho Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ông viết: “Mọi người sinh ra đều bình đẳng: Tạo hóa đã ban cho họ những quyền không thể xâm phạm, đó là quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc!”
Trận Điện Biên Phủ
Cuộc xung đột giữa Pháp và Việt Minh lên đến đỉnh điểm tại trận Điện Biên Phủ, một trận đánh mang tính quyết định. Sau bốn tháng bao vây, quân đội Pháp đã thất bại trước Việt Minh dưới sự chỉ huy của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đánh dấu sự kết thúc của chế độ cai trị của Pháp tại Việt Nam.
Câu hỏi về việc ai sẽ cai trị Việt Nam và bằng cách nào đã thu hút sự quan tâm của các cường quốc thế giới, những quốc gia đang ngày càng lo ngại trước tình hình bất ổn ở Việt Nam.
Hiệp định Geneva năm 1954 chia cắt Việt Nam
Hiệp định Giơnevơ được ký kết vào tháng 7 năm 1954 đã chia cắt Việt Nam tại vĩ tuyến 17. Miền Bắc sẽ do chính phủ cộng sản của Hồ Chí Minh lãnh đạo, trong khi miền Nam được cai trị bởi hoàng đế Bảo Đại. Một cuộc bầu cử toàn quốc dự kiến diễn ra sau hai năm để thống nhất đất nước, nhưng Hoa Kỳ, lo sợ rằng bầu cử sẽ dẫn đến sự cai trị của cộng sản, đã ngăn cản cuộc bầu cử này diễn ra.
“Việc chia cắt tạm thời đất nước tại vĩ tuyến 17 thành hai nhà nước đối lập về ý thức hệ đã biến xung đột nội bộ tại Việt Nam thành cuộc đối đầu toàn diện giữa Đông và Tây,” Lien-Hang T. Nguyen, Phó Giáo sư Lịch sử Hoa Kỳ và Đông Á tại Đại học Columbia, nhận định.
Chiến tranh Lạnh
Việt Nam bị chia cắt trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh, khi căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Liên Xô đạt đến đỉnh điểm. Năm 1949, Mao Trạch Đông tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, và đến tháng 1 năm 1950, Trung Quốc cùng Liên Xô chính thức công nhận nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa theo chế độ cộng sản.
Trong Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ áp dụng chính sách “ngăn chặn” (containment). Học thuyết Truman của Tổng thống Harry S. Truman cam kết hỗ trợ chính trị, quân sự và kinh tế cho các quốc gia dân chủ đối mặt với mối đe dọa từ lực lượng cộng sản. Người kế nhiệm ông, Tổng thống Dwight D. Eisenhower, đưa ra Học thuyết Domino, cho rằng một chiến thắng của cộng sản tại Việt Nam sẽ tạo ra hiệu ứng domino trên khắp Đông Nam Á… và do đó phải được ngăn chặn bằng mọi giá.
“Chiến tranh Việt Nam vừa là cuộc chiến để giải quyết các vấn đề của chủ nghĩa đế quốc châu Âu trong bối cảnh hậu thuộc địa mới, vừa là cuộc đối đầu giữa Chủ nghĩa Marx-Lenin và Dân chủ-Tư bản, đồng thời cũng là cuộc chiến giữa các phe phái Việt Nam,” Nguyễn Liên Hằng, Phó Giáo sư Lịch sử Hoa Kỳ và Đông Á tại Đại học Columbia, nhận định.
Cuộc lật đổ Ngô Đình Diệm
Sau khi hoàng đế Bảo Đại bị phế truất, Ngô Đình Diệm, một người Công giáo theo chủ nghĩa dân tộc, đã lên nắm quyền. Lập trường chống cộng mạnh mẽ của ông nhận được sự ủng hộ từ Hoa Kỳ, góp phần đưa ông lên vị trí lãnh đạo. Tuy nhiên, việc Diệm ưu ái cộng đồng Công giáo thiểu số đã dẫn đến làn sóng phản đối trên khắp miền Nam Việt Nam. Vào tháng 5 năm 1963, tám Phật tử đã bị chính quyền sát hại trong một cuộc biểu tình tại Huế.
Đáp lại, hòa thượng Thích Quảng Đức đã tự thiêu giữa một ngã tư đông đúc ở Sài Gòn. Sau đó, nhiều tăng ni khác cũng tự thiêu, tạo nên sự kiện được gọi là “cuộc khủng hoảng Phật giáo.” Hoa Kỳ dần mất niềm tin vào khả năng lãnh đạo của Diệm.
Tháng 11 năm đó, Hoa Kỳ hậu thuẫn một cuộc đảo chính quân sự, trong đó Ngô Đình Diệm và em trai ông, Ngô Đình Nhu, bị sát hại. (Chỉ chưa đầy ba tuần sau, Tổng thống Hoa Kỳ John F. Kennedy cũng bị ám sát.) Cuộc đảo chính đã mở ra một giai đoạn hỗn loạn, với 12 chính phủ khác nhau lần lượt nắm quyền tại miền Nam Việt Nam từ năm 1963 đến 1965.
Sự kiện Vịnh Bắc Bộ
Sự kiện Vịnh Bắc Bộ, còn được gọi là vụ U.S.S. Maddox, đánh dấu sự tham gia chính thức của Hoa Kỳ vào Chiến tranh Việt Nam.
“Vào mùa hè năm 1964, chính quyền Johnson đã bí mật lên kế hoạch mở rộng sự can thiệp quân sự của Hoa Kỳ tại Việt Nam. Các quan chức xác định rằng mọi hành động mở rộng như vậy cần có sự ủng hộ từ Quốc hội, và sự kiện Vịnh Bắc Bộ đã tạo ra cơ hội để đạt được sự chấp thuận này,” Fredrik Logevall, Giáo sư Quốc tế Laurence D. Belfer tại Trường Quản lý Chính phủ John F. Kennedy, Đại học Harvard, nhận định.
Ngày 2 tháng 8 năm 1964, tàu U.S.S. Maddox chạm trán với ba tàu phóng lôi của miền Bắc Việt Nam do Liên Xô chế tạo ở Vịnh Bắc Bộ. Tàu Maddox bắn các phát súng cảnh cáo và nhận lại đòn tấn công bằng ngư lôi và súng máy. Đến ngày 4 tháng 8, tàu khu trục Turner Joy và U.S.S. Maddox báo cáo rằng họ đã bị phục kích, dù sau này, các nhà sử học đã đặt nghi vấn về tính chính xác trong tường thuật của tàu Turner Joy.
Lời kết
Qua nội dung trên về nguồn gốc chiến tranh Việt Nam, Pywar hy vọng đã giúp bạn hiểu rõ hơn về những sự kiện lịch sử quan trọng dẫn đến cuộc chiến kéo dài và đầy đau thương này. Từ sự sụp đổ của Đông Dương thuộc Pháp, phong trào độc lập dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh, đến những tác động từ Chiến tranh Lạnh và các sự kiện như Hiệp định Geneva, cuộc lật đổ Ngô Đình Diệm, hay sự kiện Vịnh Bắc Bộ, mỗi yếu tố đều góp phần hình thành bối cảnh của cuộc chiến.
Biên dịch nội dung: Lê Tuấn
Nguồn: history.com – 6 Events That Laid the Groundwork for the Vietnam War
