Mỹ đã tạo ra cuộc chiến tranh Afghanistan như thế nào?

Hoa Kỳ đã phát động chiến tranh Afghanistan sau các vụ tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001. Cuộc xung đột kéo dài hai thập kỷ, trải qua bốn đời tổng thống Mỹ và trở thành cuộc chiến dài nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.

Đến tháng 8 năm 2021, chiến tranh bắt đầu khép lại khi Taliban tái kiểm soát quyền lực, chỉ hai tuần trước thời điểm Mỹ dự kiến rút toàn bộ quân đội khỏi khu vực. Cuộc xung đột này đã gây ra hàng chục ngàn cái chết và tiêu tốn khoảng 2 nghìn tỷ USD. Dưới đây Pywar chia sẻ những sự kiện quan trọng trong cuộc chiến đầy biến động này.

Cuộc chiến chống khủng bố bắt đầu

Các cuộc điều tra xác định rằng các vụ tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001 trong đó bốn máy bay thương mại bị không tặc, hai chiếc lao vào tòa tháp đôi Trung tâm Thương mại Thế giới ở New York, một chiếc vào Lầu Năm Góc gần Washington D.C., và một chiếc rơi xuống cánh đồng ở Pennsylvania được lên kế hoạch bởi nhóm khủng bố hoạt động từ Afghanistan, nơi đang nằm dưới sự kiểm soát của Taliban, một phong trào Hồi giáo cực đoan.

Đứng sau âm mưu khiến hơn 2.700 người thiệt mạng là Osama bin Laden, lãnh đạo tổ chức al Qaeda. Người ta tin rằng Taliban, lực lượng giành quyền kiểm soát Afghanistan vào năm 1996 sau thời kỳ Liên Xô chiếm đóng, đã bảo vệ bin Laden, một công dân Ả Rập Saudi.

Trong bài phát biểu ngày 20 tháng 9 năm 2001, Tổng thống George W. Bush yêu cầu Taliban giao nộp bin Laden và các lãnh đạo al Qaeda khác cho Hoa Kỳ, hoặc “chịu chung số phận” với chúng. Tuy nhiên, Taliban đã từ chối.

Vào ngày 7 tháng 10 năm 2001, lực lượng Hoa Kỳ và Anh đã phát động Chiến dịch Tự Do Bền Vững với các đợt không kích vào các mục tiêu al Qaeda và Taliban tại Kandahar, Kabul và Jalalabad, kéo dài trong năm ngày. Sau đó, lực lượng mặt đất đã triển khai, và với sự hỗ trợ của Liên minh Phương Bắc, Hoa Kỳ nhanh chóng đánh chiếm các cứ điểm của Taliban, bao gồm thủ đô Kabul vào giữa tháng 11.

Đến ngày 6 tháng 12, Kandahar thất thủ, đánh dấu sự kết thúc chính thức của chính quyền Taliban tại Afghanistan và buộc al Qaeda cùng bin Laden phải tháo chạy.

Chuyển sang tái thiết

Trong bài phát biểu ngày 17 tháng 4 năm 2002, Tổng thống George W. Bush kêu gọi một kế hoạch tái thiết Afghanistan theo mô hình Kế hoạch Marshall, với hơn 38 tỷ USD được Quốc hội Hoa Kỳ phê duyệt để hỗ trợ nhân đạo và huấn luyện lực lượng an ninh Afghanistan. Vào tháng 6 cùng năm, Hamid Karzai, lãnh đạo bộ tộc Popalzai Durrani, được chọn làm người đứng đầu chính phủ lâm thời.

Khoảng 8.000 binh sĩ Mỹ vẫn ở lại Afghanistan trong khuôn khổ Lực lượng Hỗ trợ An ninh Quốc tế (ISAF) do NATO giám sát. Tuy nhiên, vào năm 2003, quân đội Hoa Kỳ chuyển trọng tâm sang cuộc chiến tại Iraq. Cùng năm đó, Bộ trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld tuyên bố các “hoạt động chiến đấu chính” tại Afghanistan đã kết thúc.

Ngay sau đó, một hiến pháp mới được ban hành, và vào ngày 9 tháng 10 năm 2004, Afghanistan tổ chức cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên kể từ khi chiến tranh bắt đầu. Hamid Karzai đã giành chiến thắng và tiếp tục giữ chức tổng thống trong hai nhiệm kỳ kéo dài 5 năm.

Trong khi ISAF chuyển trọng tâm sang gìn giữ hòa bình và tái thiết, Hoa Kỳ tiếp tục chiến tranh tại Iraq, tạo cơ hội cho Taliban tái tổ chức lực lượng và tăng cường các cuộc tấn công.

Gia tăng quân số dưới thời Obama

Trong tuyên bố ngày 17 tháng 2 năm 2009, Tổng thống mới đắc cử Barack Obama cam kết gửi thêm 17.000 binh sĩ Mỹ đến Afghanistan vào mùa hè, gia nhập lực lượng 36.000 binh sĩ Mỹ và 32.000 binh sĩ NATO đã được triển khai trước đó. Ông tuyên bố: “Việc tăng cường này là cần thiết để ổn định tình hình đang xấu đi ở Afghanistan, nơi chưa nhận được sự chú ý chiến lược, định hướng và nguồn lực mà nó cần khẩn cấp.” Quân đội Mỹ đạt đỉnh với khoảng 110.000 binh sĩ tại Afghanistan vào năm 2011.

Tháng 11 năm 2010, các quốc gia NATO đồng ý chuyển giao quyền kiểm soát cho lực lượng an ninh địa phương Afghanistan vào cuối năm 2014. Ngày 2 tháng 5 năm 2011, sau cuộc truy lùng kéo dài 10 năm, biệt kích Hải quân SEAL của Mỹ đã tìm và tiêu diệt Osama bin Laden tại Pakistan.

Sau cái chết của bin Laden, trước áp lực từ các nhà lập pháp và công chúng yêu cầu chấm dứt chiến tranh, Obama công bố kế hoạch rút 33.000 binh sĩ Mỹ vào mùa hè năm 2012 và toàn bộ quân đội vào năm 2014. Tháng 6 năm 2013, NATO chính thức chuyển giao quyền kiểm soát cho lực lượng Afghanistan. Năm 2014, Obama công bố kế hoạch rút quân mới, giữ lại 9.800 binh sĩ Mỹ để tiếp tục huấn luyện các lực lượng địa phương.

Trump: ‘Chúng ta sẽ chiến đấu để chiến thắng’

Năm 2015, Taliban tiếp tục gia tăng các cuộc tấn công, bao gồm đánh bom tòa nhà quốc hội, sân bay Kabul và thực hiện nhiều vụ đánh bom liều chết.

Trong vài tháng đầu nhiệm kỳ, Tổng thống Donald Trump cho phép Lầu Năm Góc tự đưa ra quyết định trong các hoạt động chiến đấu tại Afghanistan. Ngày 13 tháng 4 năm 2017, Hoa Kỳ thả quả bom phi hạt nhân mạnh nhất, được gọi là “mẹ của các loại bom,” vào một khu phức hợp hang động của ISIS.

Tháng 8 năm 2017, Trump phát biểu trước quân đội Mỹ, khẳng định “chúng ta sẽ chiến đấu để chiến thắng” tại Afghanistan. Ông tuyên bố: “Kẻ thù của nước Mỹ không bao giờ được biết kế hoạch của chúng ta hãy tin rằng chúng có thể chờ đợi chúng ta rút lui.”

Trong khi Taliban tiếp tục gia tăng các vụ khủng bố, Hoa Kỳ đã tiến hành đàm phán hòa bình với nhóm này vào tháng 2 năm 2019. Một thỏa thuận được đưa ra, trong đó Hoa Kỳ và NATO cam kết rút quân hoàn toàn trong vòng 14 tháng nếu Taliban đảm bảo không dung túng các tổ chức khủng bố.

Tuy nhiên, đến tháng 9, Trump hủy bỏ các cuộc đàm phán sau một vụ tấn công của Taliban khiến một binh sĩ Mỹ và 11 người khác thiệt mạng. “Nếu họ không thể đồng ý ngừng bắn trong các cuộc đàm phán quan trọng này và còn giết hại người vô tội, thì họ không đủ khả năng để đạt một thỏa thuận có ý nghĩa,” Trump viết trên Twitter.

Dù vậy, ngày 29 tháng 2 năm 2020, Hoa Kỳ và Taliban đã ký một thỏa thuận hòa bình, mặc cho các cuộc tấn công của Taliban và không kích của Mỹ vẫn tiếp diễn. Tháng 9 năm 2020, chính phủ Afghanistan và Taliban nối lại đàm phán, và đến tháng 11, Trump thông báo kế hoạch giảm số lượng binh sĩ Mỹ tại Afghanistan xuống còn 2.500 vào ngày 15 tháng 1 năm 2021.

Mỹ rút quân khỏi chiến tranh Afghanistan

Tổng thống thứ tư lãnh đạo trong cuộc chiến, Joe Biden, vào tháng 4 năm 2021 đã đặt ra mốc thời gian mang tính biểu tượng: ngày 11 tháng 9 năm 2021, kỷ niệm 20 năm vụ tấn công 11/9, là thời hạn hoàn tất việc rút quân Mỹ khỏi Afghanistan. Quá trình rút quân cuối cùng bắt đầu vào tháng 5.

Trong vòng 10 ngày, từ 6-15 tháng 8 năm 2021, Taliban nhanh chóng chiếm giữ các thủ phủ tỉnh Kandahar, Mazar-e-Sharif, và cuối cùng là Kabul mà không gặp nhiều kháng cự. Khi chính phủ Afghanistan sụp đổ, Tổng thống Ashraf Ghani chạy trốn sang UAE, đại sứ quán Mỹ được sơ tán, và hàng ngàn người dân Afghanistan đổ xô đến sân bay Kabul để rời khỏi đất nước.

Ngày 14 tháng 8, Biden tạm thời triển khai khoảng 6.000 binh sĩ Mỹ để hỗ trợ các nỗ lực sơ tán. Đối mặt với chỉ trích về việc Taliban nhanh chóng trở lại nắm quyền, Biden tuyên bố: “Tôi là tổng thống thứ tư giám sát sự hiện diện của quân đội Mỹ tại Afghanistan – hai từ Đảng Cộng hòa, hai từ Đảng Dân chủ. Tôi sẽ không, và không bao giờ, để cuộc chiến này chuyển giao sang tổng thống thứ năm.”

Trong cuộc chiến tại Afghanistan, hơn 3.500 binh sĩ đồng minh đã thiệt mạng, bao gồm 2.448 binh sĩ Mỹ và hơn 20.000 người Mỹ bị thương. Nghiên cứu từ Đại học Brown cho thấy khoảng 69.000 binh sĩ an ninh Afghanistan, 51.000 dân thường và 51.000 chiến binh Taliban đã thiệt mạng. Theo Liên Hợp Quốc, kể từ năm 2012, khoảng 5 triệu người Afghanistan đã bị mất nhà cửa, khiến Afghanistan trở thành quốc gia có số dân di cư lớn thứ ba thế giới.

Lời kết

Chiến tranh Afghanistan kéo dài hai thập kỷ, từ sự kiện 11/9 đến việc rút quân hoàn toàn vào năm 2021, đã để lại tổn thất lớn với hàng trăm nghìn người thiệt mạng và hàng triệu người mất nhà cửa. Cuộc chiến không chỉ đánh dấu sự thay đổi quyền lực ở Afghanistan mà còn tác động sâu sắc đến kinh tế và chính trị toàn cầu. Qua bài viết, Pywar hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về diễn biến, hệ lụy và những bài học từ cuộc chiến này.

Và đừng quên khám phá, tìm hiểu thêm các bài viết khác về lịch sử chiến tranh thế giới và sự kiện mới nhất nhé!

Biên dịch nội dung: Lê Tuấn

Nguồn: history.com – Afghanistan War