Những quốc gia nào từng tham chiến tại chiến tranh Việt Nam?

Chiến tranh Việt Nam vốn được coi là cuộc đối đầu giữa miền Bắc theo chế độ cộng sản và miền Nam với xu hướng thân phương Tây. Tuy nhiên, không chỉ người Việt Nam tham gia vào cuộc chiến này. Nhiều quốc gia, đặc biệt là Hoa Kỳ, đã trực tiếp can thiệp bằng cách cung cấp binh lính, vũ khí và hậu cần, chủ yếu để hỗ trợ miền Nam Việt Nam. Điều này đã biến một cuộc xung đột nội bộ thành chiến trường khốc liệt của thời kỳ Chiến tranh Lạnh.

Trong bài viết này, Pywar sẽ chia danh sách các nước xâm lược Việt Nam và cả những đồng minh của Việt Nam trong cuộc chiến, cùng với những động lực thúc đẩy sự tham gia của họ.

Pháp

Trước năm 1954, Pháp đã là thế lực chiếm đóng lâu dài tại Việt Nam, nhưng sau thất bại tại Điện Biên Phủ, nước này không còn muốn can dự vào cuộc xung đột mới.

Sau Chiến tranh thế giới thứ 2, Pháp tái chiếm Việt Nam như một phần trong nỗ lực khôi phục đế chế thuộc địa trước chiến tranh. Theo Giáo sư lịch sử Ed Moise từ Đại học Clemson, tác giả của Tonkin Gulf and the Escalation of the Vietnam War, “Pháp đã kiểm soát Việt Nam qua nhiều thế hệ và họ quyết tâm giữ vững điều đó, vừa vì niềm tự hào quốc gia vừa vì lo ngại rằng nếu để một thuộc địa giành độc lập, các thuộc địa khác sẽ noi theo.”

Tuy nhiên, phần lớn người dân Việt Nam phản đối ách cai trị thực dân, dẫn đến sự bùng nổ của phong trào nổi dậy do Hồ Chí Minh, nhà lãnh đạo cộng sản và ủng hộ độc lập, dẫn đầu. Năm 1954, lực lượng của Hồ Chí Minh giành chiến thắng quyết định tại Điện Biên Phủ, buộc Pháp phải rút lui hoàn toàn khỏi Việt Nam.

Khi cuộc Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai (mà người Mỹ gọi là Chiến tranh Việt Nam) nổ ra không lâu sau đó, Pháp chọn đứng ngoài cuộc. Thậm chí, Tổng thống Pháp Charles de Gaulle còn cảnh báo người đồng cấp Hoa Kỳ, John F. Kennedy Jr., rằng Việt Nam sẽ trở thành một “vũng lầy chính trị và quân sự không đáy.” Dù dự đoán này chính xác, nhưng lời khuyên đã không được lưu tâm.

Mỹ

Hoa Kỳ tham gia vào Chiến tranh Việt Nam với mục tiêu ngăn chặn miền Nam rơi vào tay cộng sản. Ban đầu, sự can thiệp chỉ giới hạn ở hậu trường, nhưng sau năm 1964, Mỹ bắt đầu triển khai quân đội chiến đấu và ngày càng lún sâu vào cuộc chiến.

Sau thất bại của Pháp trong Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất, một hiệp định quốc tế đã chia Việt Nam thành hai miền. Miền Bắc do Hồ Chí Minh lãnh đạo, trong khi miền Nam do Ngô Đình Diệm, được Mỹ hậu thuẫn, nắm quyền. Theo kế hoạch, cả hai miền sẽ tổ chức bầu cử trong vòng hai năm để thống nhất đất nước. Tuy nhiên, lo sợ sẽ thất bại, Diệm, với sự đồng ý của Hoa Kỳ, đã từ chối tổ chức cuộc bầu cử này. Thay vào đó, một cuộc nổi dậy cộng sản, được gọi là Việt Cộng và được miền Bắc hỗ trợ, đã nổ ra, chống lại chính quyền của Diệm.

Quyết tâm bảo vệ miền Nam Việt Nam khỏi sự lan tràn của chủ nghĩa cộng sản, Hoa Kỳ đã viện trợ hàng tỷ USD và tăng cường số lượng cố vấn quân sự cho chính quyền Diệm. Như tài liệu Pentagon Papers sau này tiết lộ, “chế độ Diệm, và gần như chắc chắn cả một miền Nam Việt Nam độc lập, không thể tồn tại nếu thiếu sự giúp đỡ của Hoa Kỳ.”

Ban đầu, các quan chức Hoa Kỳ dần mất niềm tin vào Ngô Đình Diệm và ngầm ủng hộ cuộc đảo chính năm 1963 dẫn đến cái chết của ông. Tuy nhiên, sự hỗ trợ của Mỹ đối với miền Nam Việt Nam không hề suy giảm, bất kể ai là tổng thống tại Nhà Trắng.

Theo Giáo sư khoa học chính trị James McAllister từ Đại học Williams, “Không ai nghĩ rằng họ sẽ chiến thắng, nhưng họ chắc chắn rằng thất bại sẽ không xảy ra dưới nhiệm kỳ của mình.”

Ban đầu, Hoa Kỳ chủ yếu hoạt động phía sau hậu trường. Tuy nhiên, sự kiện Vịnh Bắc Bộ năm 1964 đã khiến Tổng thống Lyndon B. Johnson triển khai binh lính chiến đấu và khởi động một chiến dịch ném bom quy mô lớn. Từ đó, sự tham gia của Mỹ ngày càng sâu rộng.

Tính đến khi quân đội Mỹ rút khỏi Việt Nam vào năm 1973, khoảng 2,7 triệu binh sĩ Mỹ đã từng tham chiến, hơn 58.000 người thiệt mạng, và đất nước này phải gánh khoản chi phí khổng lồ ít nhất 111 tỷ USD (chưa tính đến hàng tỷ USD chi phí phi quân sự khác).

Dù trải nghiệm của Pháp và Mỹ tại Việt Nam có nhiều điểm khác biệt, cả hai đều rút ra một bài học quan trọng. Như Giáo sư Ed Moise đã nhận xét: “Thật nguy hiểm khi tham gia một cuộc chiến mà đối phương có quyết tâm chiến thắng lớn hơn bạn.”

Trung Quốc

Trung Quốc, ngay từ những ngày đầu sau khi trở thành quốc gia cộng sản, đã hỗ trợ Hồ Chí Minh trong cuộc chiến chống Pháp và tiếp tục duy trì sự giúp đỡ này trong cuộc chiến với Hoa Kỳ. Dù đối mặt với tình hình kinh tế khó khăn, Trung Quốc vẫn cung cấp vũ khí, chuyên gia, và nhân lực cho miền Bắc Việt Nam. Tổng cộng, Trung Quốc tuyên bố đã chi hơn 20 tỷ USD và triển khai 320.000 binh sĩ, trong đó hơn 4.000 người đã hy sinh.

Phần lớn vai trò của Trung Quốc diễn ra phía sau hậu trường, tập trung vào tái thiết các khu vực bị bom Mỹ tàn phá và vận hành các khẩu đội pháo phòng không. Tuy nhiên, vai trò lớn nhất của họ có thể nằm ở việc răn đe: Trung Quốc cảnh báo rằng nếu quân đội Mỹ xâm lược miền Bắc Việt Nam, họ sẽ đáp trả tương xứng.

Không giống như trong Chiến tranh Triều Tiên, lần này Hoa Kỳ chấp nhận nhượng bộ trước mối đe dọa từ Trung Quốc. Theo Giáo sư Ed Moise, “Họ đóng vai trò như một dây cảnh báo, gửi thông điệp tới Mỹ rằng: ‘Đừng đi quá xa… nếu không các anh sẽ phải đối đầu với chúng tôi.’”

Trung Quốc và Liên Xô không cần phải đầu tư quy mô lớn như Hoa Kỳ, bởi họ đang hỗ trợ phe mạnh hơn. Tuy nhiên, Giáo sư Moise nhấn mạnh rằng, nếu không có sự giúp đỡ từ Trung Quốc và Liên Xô, miền Bắc Việt Nam sẽ không thể giành chiến thắng. Điều này đặc biệt rõ ràng khi so sánh: ngân sách quân sự của Hoa Kỳ lớn hơn khoảng 30 lần tổng sản phẩm quốc dân của miền Bắc Việt Nam.

Liên Xô

Là quốc gia cộng sản đầu tiên trên thế giới, Liên Xô đã hỗ trợ miền Bắc Việt Nam, đặc biệt tăng cường viện trợ vào cuối những năm 1960. Mặc dù Liên Xô có cung cấp một số binh sĩ, đóng góp lớn nhất của họ là về vũ khí.

Ban đầu, Liên Xô ít quan tâm đến Chiến tranh Việt Nam. Tuy nhiên, sau khi Nikita Khrushchev mất quyền lực, Liên Xô bí mật đẩy mạnh viện trợ cho miền Bắc. Theo Giáo sư James McAllister, Liên Xô muốn “gây khó khăn cho Hoa Kỳ,” nhưng họ cẩn thận tránh mọi hành động có thể dẫn đến xung đột trực tiếp với siêu cường này.

Sự can thiệp của Liên Xô tăng lên vào cuối những năm 1960, đúng lúc ảnh hưởng của Trung Quốc bắt đầu giảm sút do mâu thuẫn gay gắt giữa hai quốc gia này. Liên Xô cung cấp nhiều loại vũ khí, bao gồm cả tên lửa đất đối không mà Trung Quốc chưa đủ năng lực sản xuất. Có nguồn tin cho rằng Liên Xô thậm chí đã bắn hạ một số máy bay Mỹ. Tuy nhiên, về tổng thể, họ chỉ triển khai khoảng 3.000 binh sĩ, ít hơn nhiều so với Trung Quốc.

Dù không tham gia sâu như Hoa Kỳ hay Trung Quốc, Liên Xô vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc giúp miền Bắc Việt Nam duy trì khả năng chiến đấu, đặc biệt là nhờ vào các vũ khí công nghệ cao mà họ cung cấp.

Lào

Ban đầu, Lào giữ lập trường trung lập trong cuộc xung đột, nhưng miền Bắc Việt Nam đã di chuyển binh lính qua lãnh thổ nước này và hỗ trợ một cuộc nổi dậy cộng sản. Cuộc nổi dậy này đã dẫn đến các cuộc ném bom quy mô lớn của Hoa Kỳ.

Năm 1962, Hoa Kỳ, hai miền Việt Nam và một số quốc gia khác đã ký kết thỏa thuận tôn trọng tính trung lập của Lào và không can thiệp vào nội bộ nước này. Tuy nhiên, miền Bắc Việt Nam nhanh chóng vi phạm thỏa thuận, triển khai binh lính và vận chuyển vật tư qua lãnh thổ Lào, thay vì vượt qua khu phi quân sự (DMZ) được bảo vệ chặt chẽ ngăn cách miền Bắc và miền Nam Việt Nam.

Miền Bắc Việt Nam cũng chi phối cuộc nổi dậy cộng sản chống lại chính quyền quân chủ của Hoàng thân Souvanna Phouma, biến lực lượng cộng sản địa phương thành “đối tác cấp dưới,” như cách Giáo sư Moise mô tả.

Để đáp trả, Mỹ bí mật tiến hành chiến dịch ném bom quy mô lớn trên lãnh thổ Lào. Chiến dịch kéo dài chín năm với cường độ trung bình cứ tám phút lại có một máy bay ném bom xuống Lào, khiến quốc gia này trở thành nơi bị ném bom nặng nề nhất trên thế giới tính theo đầu người. Các quả bom chưa phát nổ từ thời kỳ Chiến tranh Việt Nam vẫn tiếp tục gây thương vong cho người dân Lào (cũng như Việt Nam và Campuchia) cho đến ngày nay.

Trong khi đó, vào năm 1971, Tổng thống Richard Nixon cho phép tiến hành cuộc xâm lược xuyên biên giới vào Lào. Tuy nhiên, bất chấp mọi nỗ lực, Mỹ không thể làm gián đoạn đáng kể các tuyến tiếp vận của miền Bắc Việt Nam, cũng như không ngăn được sự sụp đổ của Lào vào tay lực lượng cộng sản vào năm 1975.

Campuchia

Campuchia, dù chính thức giữ lập trường trung lập, vẫn dung túng cho sự xâm nhập của lực lượng cộng sản và trở thành mục tiêu ném bom của Hoa Kỳ vì những hoạt động này.

Không nằm ngoài dự đoán, miền Bắc Việt Nam cũng sử dụng Campuchia làm tuyến đường vận chuyển binh lính và vật tư. Mặc dù tuyên bố trung lập, Hoàng thân Norodom Sihanouk đã “cảm thấy bị bao vây bởi các mối đe dọa nguy hiểm và buộc phải duy trì quan hệ tốt với một số bên,” theo lời Giáo sư Moise. Ông không thể làm phật lòng miền Bắc Việt Nam, mặc dù trong chính trị nội bộ Campuchia, ông là người “chống cộng.”

Hoa Kỳ đã đáp trả bằng một chiến dịch ném bom bí mật mà Tổng thống Richard Nixon đẩy mạnh đáng kể vào năm 1969. Sau đó, vào năm 1970, Nixon đã cho quân đội vượt biên sang Campuchia, tận dụng cuộc đảo chính lật đổ Sihanouk và đưa một tướng quân thân Mỹ lên nắm quyền.

Các cuộc ném bom của Mỹ đã khiến hàng chục nghìn người Campuchia thiệt mạng, và theo một số nhà sử học, điều này có thể đã làm gia tăng sự ủng hộ đối với Khmer Đỏ, một nhóm nổi dậy cộng sản sau này thực hiện cuộc diệt chủng tàn bạo khi lên nắm quyền vào năm 1975.

Mặc dù lực lượng cộng sản Việt Nam đã liên minh với Khmer Đỏ trong Chiến tranh Việt Nam, họ cuối cùng lật đổ chế độ này vào năm 1979.

Hàn Quốc và Các Đồng Minh Khác của Hoa Kỳ

Hàn Quốc là đối tác chính của Hoa Kỳ và miền Nam Việt Nam trong Chiến tranh Việt Nam, đóng góp hơn 300.000 binh sĩ, trong đó khoảng 5.000 người đã hy sinh.

Chính quyền Tổng thống Johnson không muốn Hoa Kỳ bị coi là “đơn độc” trong cuộc chiến, nên đã gây áp lực để các quốc gia khác tham gia, tương tự cách George W. Bush sau này hình thành “liên minh sẵn sàng” trong Chiến tranh Iraq.

Theo Giáo sư Ed Moise, quân đội Hàn Quốc không chỉ đóng góp số lượng lớn mà còn nổi tiếng với tinh thần chiến đấu quyết liệt hơn so với các đồng minh khác của Hoa Kỳ. Lý do tham gia của Hàn Quốc bao gồm cảm giác nghĩa vụ và sự đồng cảm về ý thức hệ, do họ nhận thấy nhiều điểm tương đồng lịch sử giữa chính họ và miền Nam Việt Nam. Ngoài ra, Hàn Quốc cũng nhận được sự hỗ trợ kinh tế và quân sự lớn từ Hoa Kỳ như một phần “thù lao” cho sự tham gia này.

Viện trợ tài chính và mong muốn duy trì mối quan hệ tốt với Hoa Kỳ cũng thu hút các quốc gia khác tham gia. Bên cạnh đó, nỗi sợ hãi thực sự về sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản cũng là một động lực quan trọng.

Kết quả là gần 60.000 binh sĩ Úc đã tham chiến, trong đó 521 người thiệt mạng. Khoảng 40.000 lính Thái Lan tham gia, với 321 người hy sinh, và hơn 3.000 binh sĩ New Zealand cũng góp mặt, 37 người trong số họ đã ngã xuống. Ngoài ra, Philippines, Đài Loan và Tây Ban Nha cũng hỗ trợ nỗ lực chiến tranh của Hoa Kỳ, trong khi phía cộng sản, Triều Tiên và Cuba được cho là cung cấp sự hỗ trợ mang tính biểu tượng.

Việt Nam

Chiến tranh Việt Nam thường được mô tả như một cuộc nội chiến ở miền Nam Việt Nam, nhưng trên thực tế, nó trở thành một cuộc chiến ủy nhiệm giữa các cường quốc thời Chiến tranh Lạnh. Kết quả là, người dân Việt Nam chịu tổn thất nặng nề nhất trong cuộc xung đột này.

Những chiến thuật tàn bạo trở thành điều bình thường trong Chiến tranh Việt Nam, và không ai phải gánh chịu hậu quả nặng nề hơn chính người dân Việt Nam, cả ở miền Bắc và miền Nam. Đến năm 1975, khi quân đội miền Bắc tiến vào Sài Gòn và thống nhất đất nước dưới chế độ cộng sản, ước tính khoảng 1 đến 3 triệu người Việt Nam đã thiệt mạng, trong đó có rất nhiều dân thường.

Lời kết

Chiến tranh Việt Nam không chỉ là xung đột giữa miền Bắc và miền Nam, mà còn là chiến trường nơi các cường quốc như Pháp, Mỹ, Trung Quốc, Liên Xô can thiệp với động cơ riêng. Từ sự chiếm đóng của Pháp, sự leo thang của Mỹ, đến vai trò hỗ trợ của Trung Quốc và Liên Xô, mỗi quốc gia đều để lại dấu ấn trong lịch sử. Pywar hy vọng bài viết mang đến cái nhìn tổng quan, giúp độc giả hiểu rõ bối cảnh và tác động sâu sắc của cuộc chiến này.

Biên dịch nội dung: Lê Tuấn

Nguồn: History.com – Which Countries Were Involved in the Vietnam War?