Vì sao Chiến tranh Việt Nam ác liệt gấp 6 lần Thế chiến II?

Chiến tranh Việt Nam là một cuộc xung đột kéo dài, tốn kém và gây chia rẽ sâu sắc, giữa chính phủ cộng sản miền Bắc Việt Nam và miền Nam Việt Nam, với sự hỗ trợ chính từ Hoa Kỳ. Cuộc chiến trở nên căng thẳng hơn bởi bối cảnh Chiến tranh Lạnh giữa Hoa Kỳ và Liên Xô. Hơn 3 triệu người đã thiệt mạng trong cuộc chiến, trong đó có hơn 58.000 binh sĩ Mỹ, và hơn một nửa số nạn nhân là dân thường Việt Nam.

Trong bài viết này, Pywar sẽ chia sẻ với bạn đọc tại sao xảy ra Chiến tranh Việt Nam, bắt đầu khi nào và những trận đánh trọng điểm của cuộc chiến.

Nguồn gốc Chiến tranh Việt Nam

Việt Nam, một quốc gia tại Đông Nam Á nằm ở rìa phía đông bán đảo Đông Dương, đã nằm dưới ách đô hộ của thực dân Pháp từ thế kỷ 19.

Trong Chiến tranh thế giới thứ 2, quân đội Nhật Bản xâm lược Việt Nam. Để chống lại cả quân Nhật và chính quyền thực dân Pháp, lãnh tụ Hồ Chí Minh lấy cảm hứng từ chủ nghĩa cộng sản Trung Quốc và Liên Xô đã thành lập Việt Minh, hay còn gọi là Mặt trận Việt Nam Độc lập Đồng minh.

Sau thất bại trong Chiến tranh thế giới thứ 2 vào năm 1945, Nhật Bản rút quân khỏi Việt Nam, để lại Hoàng đế Bảo Đại, người được giáo dục tại Pháp, nắm quyền kiểm soát. Nhận thấy cơ hội giành chính quyền, lực lượng Việt Minh của Hồ Chí Minh đã nhanh chóng nổi dậy, chiếm thành phố Hà Nội ở phía bắc và tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (VNDCCH) với Hồ Chí Minh làm chủ tịch.

Nhằm khôi phục quyền kiểm soát khu vực, Pháp đã ủng hộ Hoàng đế Bảo Đại và thành lập Quốc gia Việt Nam vào tháng 7 năm 1949, với thủ đô đặt tại Sài Gòn.

Cả hai bên đều mong muốn một Việt Nam thống nhất, nhưng mục tiêu lại khác nhau. Hồ Chí Minh và những người ủng hộ muốn xây dựng một quốc gia theo mô hình cộng sản, trong khi Bảo Đại và nhiều người khác mong muốn Việt Nam có mối quan hệ kinh tế và văn hóa chặt chẽ với phương Tây.

Bạn có biết?

Theo một khảo sát của Cục Cựu chiến binh Hoa Kỳ (Veterans Administration), khoảng 500.000 trong số 3 triệu binh sĩ từng tham chiến tại Việt Nam đã mắc phải hội chứng căng thẳng sau sang chấn (PTSD). Ngoài ra, tỷ lệ ly hôn, tự tử, nghiện rượu và ma túy cũng cao hơn đáng kể ở những cựu binh này so với người bình thường.

Chiến tranh Việt Nam bắt đầu khi nào?

Chiến tranh Việt Nam và sự tham gia tích cực của Hoa Kỳ bắt đầu từ năm 1954, dù xung đột trong khu vực đã kéo dài hàng thập kỷ trước đó.

Sau khi lực lượng cộng sản của Hồ Chí Minh giành quyền kiểm soát miền Bắc, xung đột vũ trang giữa quân đội miền Bắc và miền Nam tiếp tục diễn ra cho đến chiến thắng quyết định của Việt Minh tại trận Điện Biên Phủ vào tháng 5 năm 1954. Thất bại này đã chấm dứt gần một thế kỷ cai trị của thực dân Pháp tại Đông Dương.

Hiệp định Giơnevơ được ký kết vào tháng 7 năm 1954 đã chia cắt Việt Nam theo vĩ tuyến 17, với Hồ Chí Minh lãnh đạo miền Bắc và Bảo Đại lãnh đạo miền Nam. Hiệp định cũng kêu gọi tổ chức bầu cử toàn quốc vào năm 1956 để thống nhất đất nước.

Tuy nhiên, vào năm 1955, chính trị gia chống cộng mạnh mẽ Ngô Đình Diệm đã lật đổ Hoàng đế Bảo Đại để trở thành Tổng thống của Chính quyền Việt Nam Cộng hòa (VNCH), thường được gọi là miền Nam Việt Nam.

Việt Cộng và cuộc kháng chiến

Khi Chiến tranh Lạnh leo thang trên toàn thế giới, Hoa Kỳ đã cứng rắn hơn trong chính sách đối với các đồng minh của Liên Xô. Đến năm 1955, Tổng thống Dwight D. Eisenhower cam kết hỗ trợ mạnh mẽ cho Ngô Đình Diệm và miền Nam Việt Nam.

Với sự huấn luyện và trang bị từ quân đội Mỹ và CIA, lực lượng an ninh của Diệm đã đàn áp những người ủng hộ Việt Minh ở miền Nam, mà ông gọi một cách miệt thị là “Việt Cộng” (Cộng sản Việt Nam). Khoảng 100.000 người đã bị bắt, trong đó nhiều người bị tra tấn và xử tử dã man.

Đến năm 1957, Việt Cộng và các lực lượng đối lập với chế độ hà khắc của Diệm bắt đầu phản công bằng các cuộc tấn công vào quan chức chính phủ và các mục tiêu khác. Đến năm 1959, các cuộc giao tranh giữa Việt Cộng và quân đội Việt Nam Cộng hòa đã nổ ra.

Vào tháng 12 năm 1960, những người chống đối Diệm tại miền Nam Việt Nam bao gồm cả cộng sản và không cộng sản đã thành lập Mặt trận Dân tộc Giải phóng (MTDTGPMN) để tổ chức kháng chiến. Mặc dù MTDTGPMN tuyên bố hoạt động độc lập và phần lớn thành viên không phải cộng sản, nhiều người ở Washington cho rằng tổ chức này chỉ là một “con rối” của Hà Nội.

Học thuyết Domino

Năm 1961, một nhóm chuyên gia do Tổng thống John F. Kennedy cử đến miền Nam Việt Nam đã đưa ra khuyến nghị tăng cường hỗ trợ quân sự, kinh tế và kỹ thuật nhằm giúp Ngô Đình Diệm đối phó với mối đe dọa từ Việt Cộng.

Dựa trên Học thuyết Domino, quan điểm cho rằng nếu một quốc gia ở Đông Nam Á rơi vào tay cộng sản, nhiều quốc gia khác sẽ nối gót, Kennedy đã tăng cường viện trợ cho miền Nam Việt Nam. Tuy nhiên, ông vẫn tránh cam kết tham gia can thiệp quân sự quy mô lớn.

Đến năm 1962, sự hiện diện của quân đội Hoa Kỳ tại miền Nam Việt Nam đã tăng lên khoảng 9.000 binh sĩ, so với con số dưới 800 trong những năm 1950.

Sự kiện Vịnh Bắc Bộ và bước ngoặt của Chiến tranh Việt Nam

Vào tháng 11 năm 1963, một cuộc đảo chính của các tướng lĩnh miền Nam Việt Nam đã lật đổ và sát hại Ngô Đình Diệm cùng em trai ông, Ngô Đình Nhu. Ba tuần sau đó, Tổng thống John F. Kennedy bị ám sát ở Dallas, Texas.

Tình trạng bất ổn chính trị tại miền Nam Việt Nam đã khiến người kế nhiệm Kennedy, Tổng thống Lyndon B. Johnson, và Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara quyết định tăng cường hỗ trợ quân sự và kinh tế cho chính quyền miền Nam.

Tháng 8 năm 1964, sau khi tàu phóng lôi của Bắc Việt tấn công hai tàu khu trục của Mỹ tại Vịnh Bắc Bộ, Johnson ra lệnh không kích trả đũa các mục tiêu quân sự ở miền Bắc Việt Nam. Quốc hội Mỹ sau đó thông qua Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ, trao cho Johnson quyền lực lớn trong việc phát động chiến tranh. Đầu năm 1965, Hoa Kỳ triển khai chiến dịch không kích quy mô lớn mang tên Operation Rolling Thunder.

Chiến dịch ném bom không chỉ giới hạn ở Việt Nam. Từ năm 1964-1973, Hoa Kỳ bí mật ném 2 triệu tấn bom xuống Lào trong cuộc “Chiến tranh Bí mật” do CIA dẫn đầu, nhằm phá hủy tuyến đường Hồ Chí Minh và ngăn chặn lực lượng cộng sản Pathet Lào. Điều này khiến Lào trở thành quốc gia bị ném bom nhiều nhất thế giới tính theo đầu người.

Tháng 3 năm 1965, Johnson quyết định gửi quân đội Mỹ tham chiến tại Việt Nam với sự ủng hộ mạnh mẽ từ công chúng Mỹ. Đến tháng 6, 82.000 binh sĩ Mỹ đã có mặt tại Việt Nam, và các lãnh đạo quân sự kêu gọi triển khai thêm 175.000 binh sĩ để hỗ trợ quân đội miền Nam Việt Nam đang suy yếu. Bất chấp lo ngại từ một số cố vấn và phong trào phản chiến đang gia tăng, Johnson tiếp tục điều thêm 100.000 binh sĩ vào cuối năm 1965 và thêm 100.000 vào năm 1966.

Ngoài Hoa Kỳ, các quốc gia khác như Hàn Quốc, Thái Lan, Úc và New Zealand cũng gửi quân đến miền Nam Việt Nam, dù với quy mô nhỏ hơn nhiều.

Tướng William Westmoreland và chiến lược tiêu hao

Trong khi các cuộc tấn công trên không tập trung vào miền Bắc Việt Nam, cuộc chiến tại miền Nam Việt Nam chủ yếu diễn ra trên mặt đất dưới sự chỉ huy của Tướng William Westmoreland, phối hợp với chính quyền của Tướng Nguyễn Văn Thiệu tại Sài Gòn.

Westmoreland theo đuổi chiến lược tiêu hao, tập trung vào việc tiêu diệt càng nhiều binh lính đối phương càng tốt thay vì chiếm giữ lãnh thổ. Đến năm 1966, nhiều khu vực rộng lớn tại miền Nam Việt Nam được tuyên bố là “vùng tự do bắn,” nơi tất cả thường dân vô tội được cho là đã sơ tán, chỉ còn lại quân địch. Những khu vực này bị đánh bom nặng nề bởi máy bay B-52 hoặc bị pháo kích, khiến chúng trở nên không thể ở được. Dòng người tị nạn đổ về các trại ở gần Sài Gòn và các thành phố lớn khác.

Mặc dù số lượng binh lính đối phương bị tiêu diệt (thường được phóng đại bởi chính quyền Hoa Kỳ và Việt Nam Cộng hòa) liên tục tăng, quân đội Bắc Việt và Việt Cộng vẫn không ngừng chiến đấu. Với nguồn lực và nhân sự được vận chuyển qua Đường mòn Hồ Chí Minh qua Campuchia và Lào, họ dễ dàng tái chiếm các vùng lãnh thổ đã mất. Hơn nữa, với sự hỗ trợ từ Trung Quốc và Liên Xô, miền Bắc Việt Nam đã tăng cường hệ thống phòng không, gây thêm khó khăn cho chiến lược quân sự của Mỹ.

Phong trào phản chiến trong Chiến tranh Việt Nam

Đến tháng 11 năm 1967, số binh sĩ Mỹ tại Việt Nam đã gần chạm mốc 500.000, với 15.058 người thiệt mạng và 109.527 người bị thương. Khi chiến tranh kéo dài, ngày càng nhiều binh sĩ mất niềm tin vào lý do của chính phủ khi tiếp tục duy trì quân đội tại Việt Nam, cũng như những tuyên bố lạc quan rằng chiến tranh đang tiến triển thuận lợi.

Những năm cuối của cuộc chiến chứng kiến sự suy sụp cả về thể chất lẫn tinh thần của binh sĩ Mỹ, bao gồm lạm dụng ma túy, hội chứng căng thẳng sau sang chấn (PTSD), các cuộc nổi loạn và thậm chí tấn công sĩ quan chỉ huy. Từ tháng 7 năm 1966 đến tháng 12 năm 1973, hơn 503.000 binh sĩ Mỹ đã đào ngũ. Phong trào phản chiến mạnh mẽ trong quân đội dẫn đến các cuộc biểu tình bạo lực, sát hại và bắt giữ hàng loạt, cả tại Việt Nam lẫn Hoa Kỳ.

Tại quê nhà, những hình ảnh khủng khiếp về chiến tranh trên truyền hình đã khiến người dân Mỹ ngày càng quay lưng với cuộc chiến. Vào tháng 10 năm 1967, khoảng 35.000 người biểu tình đã tập trung bên ngoài Lầu Năm Góc trong một cuộc phản đối quy mô lớn. Những người phản chiến lập luận rằng thường dân, chứ không phải binh sĩ đối phương, mới là nạn nhân chính của cuộc chiến, và Hoa Kỳ đang ủng hộ một chế độ độc tài tham nhũng tại Sài Gòn.

Tết Mậu Thân (Tet Offensive): Bước ngoặt quan trọng trong Chiến tranh Việt Nam

Đến cuối năm 1967, giới lãnh đạo cộng sản Hà Nội ngày càng mất kiên nhẫn và tìm cách tung ra một đòn quyết định nhằm buộc Hoa Kỳ với nguồn lực vượt trội từ bỏ hy vọng chiến thắng.

Ngày 31 tháng 1 năm 1968, khoảng 70.000 quân Giải phóng miền Bắc do Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ huy đã phát động cuộc Tổng tiến công Tết Mậu Thân 1968, một loạt các cuộc tấn công phối hợp vào hơn 100 thành phố và thị trấn trên khắp miền Nam Việt Nam.

Dù bị bất ngờ, quân đội Mỹ và Việt Nam Cộng hòa đã nhanh chóng phản công, khiến lực lượng cộng sản không thể giữ bất kỳ mục tiêu nào lâu hơn một hoặc hai ngày.

Tuy nhiên, các báo cáo về Tết Mậu Thân đã gây chấn động dư luận Hoa Kỳ, đặc biệt sau khi có tin rằng Tướng Westmoreland yêu cầu bổ sung 200.000 quân, bất chấp những tuyên bố trước đó rằng chiến thắng đã gần kề. Trước áp lực từ công chúng và tỷ lệ ủng hộ giảm sút trong năm bầu cử, Tổng thống Lyndon B. Johnson tuyên bố ngừng ném bom phần lớn miền Bắc Việt Nam (dù các cuộc không kích vẫn tiếp tục ở miền Nam) và cam kết dành phần còn lại của nhiệm kỳ để tìm kiếm hòa bình thay vì tái tranh cử.

Tuyên bố này, được đưa ra trong bài phát biểu vào tháng 3 năm 1968, nhận được phản hồi tích cực từ Hà Nội. Đàm phán hòa bình giữa Hoa Kỳ và Bắc Việt Nam bắt đầu tại Paris vào tháng 5 cùng năm. Tuy nhiên, dù sau đó có sự tham gia của chính quyền miền Nam Việt Nam và Mặt trận Dân tộc Giải phóng (MTDTGPMN), các cuộc đối thoại nhanh chóng rơi vào bế tắc. Sau một mùa bầu cử năm 1968 đầy căng thẳng và bạo lực, ứng viên Đảng Cộng hòa Richard M. Nixon giành chiến thắng và trở thành Tổng thống Hoa Kỳ.

Chính sách “Việt Nam hóa chiến tranh” của Nixon

Để xoa dịu phong trào phản chiến đang gia tăng, Tổng thống Richard Nixon kêu gọi một “đa số thầm lặng” người Mỹ mà ông tin rằng vẫn ủng hộ nỗ lực chiến tranh. Để giảm thiểu thương vong cho binh lính Mỹ, Nixon đã công bố chương trình Vietnamization (Việt Nam hóa chiến tranh). Chính sách này bao gồm rút dần quân đội Mỹ, tăng cường không kích và pháo kích, đồng thời cung cấp vũ khí, đào tạo cho quân đội miền Nam Việt Nam để tự kiểm soát chiến tranh trên bộ.

Bên cạnh chính sách Việt Nam hóa, Nixon vẫn tiếp tục các cuộc đàm phán hòa bình công khai tại Paris, đồng thời tổ chức các cuộc thảo luận bí mật cấp cao do Ngoại trưởng Henry Kissinger dẫn dắt từ mùa xuân năm 1968.

Tuy nhiên, phía Bắc Việt Nam vẫn kiên quyết yêu cầu Hoa Kỳ rút quân hoàn toàn, vô điều kiện, và loại bỏ chính quyền của Tướng Nguyễn Văn Thiệu do Mỹ hậu thuẫn. Chính những yêu cầu này đã khiến các cuộc đàm phán hòa bình lâm vào bế tắc.

Thảm sát Mỹ Lai

Những năm tiếp theo của Chiến tranh Việt Nam chứng kiến nhiều bi kịch, trong đó có tiết lộ kinh hoàng về Thảm sát Mỹ Lai vào tháng 3 năm 1968. Tại đây, hơn 400 dân thường không vũ trang đã bị binh lính Mỹ tàn sát dã man.

Sau sự kiện này, các cuộc biểu tình phản chiến tiếp tục lan rộng. Trong hai năm 1968 và 1969, hàng trăm cuộc tuần hành và tập hợp đã diễn ra trên khắp nước Mỹ. Đỉnh điểm là ngày 15 tháng 11 năm 1969, khi hơn 250.000 người tham gia cuộc biểu tình phản chiến lớn nhất lịch sử Hoa Kỳ tại Washington, D.C., kêu gọi rút quân khỏi Việt Nam.

Phong trào phản chiến, đặc biệt mạnh mẽ tại các trường đại học, đã gây chia rẽ sâu sắc trong xã hội Mỹ. Đối với một số người trẻ, chiến tranh tượng trưng cho quyền lực không được kiểm soát mà họ phẫn nộ. Ngược lại, nhiều người Mỹ khác coi việc phản đối chính phủ là hành động phản quốc.

Khi các binh sĩ Mỹ bắt đầu được rút khỏi Việt Nam, những người còn lại ngày càng bất mãn và thất vọng, làm trầm trọng thêm các vấn đề về tinh thần và lãnh đạo. Hàng chục nghìn binh sĩ bị sa thải không danh dự vì đào ngũ, và khoảng 500.000 nam giới Mỹ từ năm 1965-1973 đã “trốn nghĩa vụ quân sự,” nhiều người trong số họ trốn sang Canada để tránh bị nhập ngũ.

Năm 1972, Nixon chấm dứt các đợt gọi nhập ngũ và thành lập quân đội tình nguyện vào năm sau, khép lại một giai đoạn đầy tranh cãi trong lịch sử quân sự Hoa Kỳ.

Làn sóng phản đối chiến tranh tại đại học Kent State

Năm 1970, một chiến dịch chung của Mỹ và miền Nam Việt Nam tiến vào Campuchia nhằm tiêu diệt các căn cứ tiếp tế của quân miền Bắc Việt Nam (DRV). Sau đó, miền Nam Việt Nam tiếp tục tự tiến hành một cuộc xâm lược Lào, nhưng bị quân đội Bắc Việt đẩy lùi.

Các cuộc xâm lược này, vi phạm luật pháp quốc tế, đã làm bùng phát làn sóng biểu tình mới tại các trường đại học trên khắp nước Mỹ. Trong một cuộc biểu tình vào ngày 4 tháng 5 năm 1970 tại Đại học Kent State ở Ohio, Vệ binh Quốc gia đã nổ súng, giết chết 4 sinh viên. Mười ngày sau, tại một cuộc biểu tình khác ở Đại học Jackson State, Mississippi, hai sinh viên đã bị cảnh sát bắn chết.

Đến cuối tháng 6 năm 1972, sau một cuộc tấn công thất bại vào miền Nam Việt Nam, Hà Nội bắt đầu sẵn sàng thỏa hiệp. Kissinger và các đại diện Bắc Việt đã soạn thảo một thỏa thuận hòa bình vào đầu mùa thu, nhưng chính quyền Sài Gòn bác bỏ. Tháng 12 năm 1972, Nixon ra lệnh thực hiện các cuộc không kích quy mô lớn vào Hà Nội và Hải Phòng, được gọi là “Cuộc ném bom Giáng Sinh”, gây làn sóng chỉ trích mạnh mẽ từ quốc tế.

Lời kết

Chiến tranh Việt Nam là một cuộc xung đột kéo dài, gây tổn thất nặng nề và để lại vết sẹo sâu sắc trong lịch sử. Từ sự phân chia Bắc – Nam, các chiến lược quân sự như Tết Mậu Thân, Việt Nam hóa chiến tranh, đến thảm kịch Mỹ Lai, cuộc chiến đã định hình lại nhận thức về nhân quyền và hòa bình, nhắc nhở về giá trị của đoàn kết toàn cầu. Và đừng quên xem thêm các bài viết khác thuộc danh mục lịch sử chiến tranh Việt Nam sẽ có những trận đánh, những điều thú vị về lịch sử mà bạn chưa biết đến.

Biên dịch nội dung: Lê Tuấn

Nguồn: history.com – Vietnam War