Chất độc màu da cam (Agent Orange) là một loại thuốc diệt cỏ cực mạnh được quân đội Hoa Kỳ sử dụng trong Chiến tranh Việt Nam nhằm phá hủy rừng rậm che chắn và nguồn lương thực của quân đội miền Bắc Việt Nam và Việt Cộng. Chương trình này, mang mật danh Chiến dịch Ranch Hand, đã phun hơn 20 triệu gallon các loại thuốc diệt cỏ khác nhau tại Việt Nam, Campuchia và Lào trong giai đoạn 1961-1971.
Chiến dịch Ranch Hand
Trong Chiến tranh Việt Nam, quân đội Mỹ triển khai một chương trình chiến tranh hóa học mang mật danh Chiến dịch Ranch Hand với mục tiêu phá hủy rừng rậm và mùa màng của quân đội miền Bắc Việt Nam và Việt Cộng.
Từ năm 1961 đến 1971, quân đội Mỹ đã phun thuốc diệt cỏ trên hơn 4,5 triệu mẫu đất tại Việt Nam, sử dụng máy bay để phun hóa chất dọc theo các con đường, sông ngòi, kênh rạch, ruộng lúa và đất nông nghiệp. Tuy nhiên, trong quá trình này, nhiều mùa màng và nguồn nước của người dân thường ở miền Nam Việt Nam cũng bị ảnh hưởng nặng nề.
Tổng cộng, hơn 20 triệu gallon thuốc diệt cỏ đã được sử dụng tại Việt Nam, Lào và Campuchia trong suốt thời gian diễn ra Chiến dịch Ranch Hand. Ngoài việc phun từ trên không, các loại hóa chất này cũng được phun từ xe tải và bình xịt tay xung quanh các căn cứ quân sự Mỹ.
Trong thời gian này, một số binh lính Mỹ còn chế nhạo bằng câu nói đùa: “Chỉ có bạn mới có thể ngăn chặn một khu rừng” (Only you can prevent a forest), xoay quanh chiến dịch phòng cháy rừng nổi tiếng với biểu tượng chú gấu Smokey của Cục Lâm nghiệp Mỹ.
Chất độc màu da cam là gì?
Các loại thuốc diệt cỏ được sử dụng trong Chiến dịch Ranch Hand được phân loại dựa trên các ký hiệu màu sắc trên thùng chứa 55 gallon dùng để vận chuyển và lưu trữ hóa chất. Ngoài chất độc màu da cam (Agent Orange), quân đội Mỹ còn sử dụng các loại thuốc diệt cỏ khác như Agent Pink, Agent Green, Agent Purple, Agent White và Agent Blue. Mỗi loại này—được sản xuất bởi các công ty như Monsanto, Dow Chemical và nhiều nhà sản xuất khác—chứa các chất phụ gia hóa học khác nhau với mức độ độc hại đa dạng.
Trong số đó, Agent Orange là loại được sử dụng phổ biến nhất tại Việt Nam và cũng là loại có mức độ độc hại cao nhất. Chất độc màu da cam tồn tại ở nhiều dạng pha trộn khác nhau, đôi khi được gọi là Agent Orange I, Agent Orange II, Agent Orange III và thậm chí là “Super Orange”. Hơn 13 triệu gallon chất độc màu da cam đã được sử dụng tại Việt Nam, chiếm gần hai phần ba tổng lượng thuốc diệt cỏ được sử dụng trong toàn bộ cuộc Chiến tranh Việt Nam.
Dioxin trong chất độc màu da cam
Ngoài các thành phần hoạt chất khiến cây cối rụng lá hoặc mất lá, chất độc màu da cam (Agent Orange) còn chứa một lượng lớn 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (thường gọi là TCDD), một loại dioxin cực kỳ nguy hiểm.
Dioxin không được cố tình thêm vào chất độc màu da cam mà xuất hiện như một sản phẩm phụ trong quá trình sản xuất các loại thuốc diệt cỏ. Dioxin được tìm thấy ở các nồng độ khác nhau trong tất cả các loại thuốc diệt cỏ được sử dụng tại Việt Nam.
Dioxin cũng có thể được tạo ra từ quá trình đốt rác, đốt cháy xăng dầu và than, hút thuốc lá, hoặc trong một số quy trình sản xuất như tẩy trắng. Tuy nhiên, TCDD trong chất độc màu da cam được coi là loại dioxin nguy hiểm nhất trong tất cả các loại.
Tác động của chất độc màu da cam
Vì chất độc màu da cam (và các loại thuốc diệt cỏ khác trong thời kỳ Chiến tranh Việt Nam) chứa dioxin dưới dạng TCDD, nó đã gây ra những ảnh hưởng ngay lập tức và lâu dài.
Dioxin là một hợp chất hóa học có tính bền vững cao, tồn tại trong nhiều năm trong môi trường, đặc biệt là trong đất, trầm tích ở hồ và sông, cũng như trong chuỗi thức ăn. Dioxin tích tụ trong mô mỡ của các loài cá, chim và động vật khác. Phần lớn con người bị phơi nhiễm dioxin thông qua thực phẩm như thịt, gia cầm, sản phẩm sữa, trứng, hải sản và cá. Các nghiên cứu trên động vật trong phòng thí nghiệm đã chứng minh rằng dioxin cực kỳ độc hại ngay cả ở liều lượng rất nhỏ. Nó được biết đến rộng rãi như một chất gây ung thư (carcinogen).
Phơi nhiễm dioxin ngắn hạn có thể gây sạm da, vấn đề về gan và một căn bệnh da nghiêm trọng giống như mụn có tên gọi chloracne. Ngoài ra, dioxin có liên quan đến bệnh tiểu đường loại 2, suy giảm chức năng miễn dịch, rối loạn thần kinh, rối loạn cơ bắp, rối loạn hormone và bệnh tim. Đặc biệt, dioxin ảnh hưởng nghiêm trọng đến thai nhi, với các vấn đề như sảy thai, nứt đốt sống (spina bifida) và các vấn đề phát triển não và hệ thần kinh của thai nhi.
Vấn đề sức khỏe của cựu binh và cuộc chiến pháp lý
Những câu hỏi xoay quanh chất độc màu da cam (Agent Orange) bắt đầu nảy sinh tại Hoa Kỳ khi ngày càng có nhiều cựu binh từ chiến trường Việt Nam trở về và gia đình họ báo cáo một loạt vấn đề sức khỏe. Các triệu chứng bao gồm phát ban, kích ứng da, sảy thai, triệu chứng tâm lý, tiểu đường loại 2, dị tật bẩm sinh ở con cái và các bệnh ung thư như Hodgkin, ung thư tuyến tiền liệt và bệnh bạch cầu (leukemia).
Năm 1988, Dr. James Clary, một nhà nghiên cứu Không quân từng tham gia Chiến dịch Ranch Hand, viết thư cho Thượng nghị sĩ Tom Daschle, thừa nhận: “Khi chúng tôi triển khai chương trình sử dụng thuốc diệt cỏ vào những năm 1960, chúng tôi đã biết về khả năng gây hại do ô nhiễm dioxin trong thuốc diệt cỏ. Tuy nhiên, vì chất này được sử dụng chống lại kẻ thù, không ai trong chúng tôi quá lo lắng. Chúng tôi chưa bao giờ nghĩ đến viễn cảnh chính nhân viên của mình sẽ bị phơi nhiễm.”
Năm 1979, một vụ kiện tập thể đã được đệ trình thay mặt cho 2,4 triệu cựu binh từng bị phơi nhiễm chất độc màu da cam trong thời gian phục vụ tại Việt Nam. Năm năm sau, trong một thỏa thuận ngoài tòa án, bảy công ty hóa chất lớn sản xuất thuốc diệt cỏ này đồng ý bồi thường 180 triệu USD cho các cựu binh hoặc thân nhân của họ.
Bạn có biết? Cuộc tranh cãi về chất độc màu da cam (Agent Orange) và những tác động của nó đã kéo dài hơn bốn thập kỷ. Đến tận tháng 6 năm 2011, các cuộc tranh luận vẫn tiếp tục xoay quanh việc liệu các cựu binh thuộc “Blue Water Navy” (những người phục vụ trên các tàu hải quân ở vùng biển sâu trong Chiến tranh Việt Nam) có nên nhận các quyền lợi liên quan đến chất độc màu da cam tương tự như các cựu binh đã phục vụ trên đất liền hoặc trên các tuyến đường thủy nội địa hay không.
Sau thỏa thuận bồi thường, đã có nhiều thách thức pháp lý tiếp theo, bao gồm các vụ kiện từ khoảng 300 cựu binh. Cuối cùng, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã xác nhận thỏa thuận vào năm 1988. Đến thời điểm đó, khoản bồi thường đã tăng lên khoảng 240 triệu USD, bao gồm cả lãi suất.
Năm 1991, Tổng thống George H.W. Bush ký ban hành Đạo luật Chất độc màu da cam (Agent Orange Act), quy định rằng một số bệnh liên quan đến chất độc màu da cam và các loại thuốc diệt cỏ khác (bao gồm u lympho không Hodgkin, ung thư mô mềm và bệnh da chloracne) sẽ được coi là hậu quả của việc phục vụ trong thời chiến. Luật này giúp hệ thống hóa cách Cục Cựu chiến binh Hoa Kỳ (VA) hỗ trợ các cựu binh bị ảnh hưởng bởi chất độc màu da cam.
Hậu quả của chất độc màu da cam tại Việt Nam
Bên cạnh sự tàn phá môi trường nghiêm trọng từ chương trình phun chất độc rụng lá của Mỹ tại Việt Nam, quốc gia này báo cáo rằng khoảng 400.000 người đã thiệt mạng hoặc bị thương tật do phơi nhiễm các loại thuốc diệt cỏ như chất độc màu da cam.
Ngoài ra, Việt Nam cho biết có 500.000 trẻ em được sinh ra với dị tật bẩm sinh nghiêm trọng, cùng khoảng 2 triệu người mắc bệnh ung thư hoặc các căn bệnh khác do tác động của chất độc màu da cam.
Năm 2004, một nhóm công dân Việt Nam đã đệ đơn kiện tập thể chống lại hơn 30 công ty hóa chất, bao gồm cả những công ty đã đạt thỏa thuận bồi thường với cựu binh Mỹ vào năm 1984. Đơn kiện yêu cầu khoản bồi thường hàng tỷ USD, cho rằng chất độc màu da cam và tác động độc hại của nó để lại một di sản các vấn đề sức khỏe, đồng thời khẳng định việc sử dụng chất độc này là vi phạm luật pháp quốc tế.
Tuy nhiên, vào tháng 3 năm 2005, một thẩm phán liên bang tại Brooklyn, New York, đã bác bỏ đơn kiện này; và đến năm 2008, một tòa án Mỹ khác cũng từ chối kháng cáo cuối cùng, gây phẫn nộ cho cả các nạn nhân Việt Nam của Chiến dịch Ranch Hand và cựu binh Mỹ.
Fred A. Wilcox, tác giả cuốn Scorched Earth: Legacies of Chemical Warfare in Vietnam, nói với VN Express International: “Chính phủ Mỹ từ chối bồi thường cho các nạn nhân Việt Nam của chiến tranh hóa học bởi vì làm như vậy đồng nghĩa với việc thừa nhận rằng Mỹ đã phạm tội ác chiến tranh tại Việt Nam. Điều này sẽ mở ra cánh cửa cho các vụ kiện có thể khiến chính phủ tốn hàng tỷ USD.”
Lời kết
Chất độc màu da cam là một trong những di sản đau thương nhất của Chiến tranh Việt Nam. Với hàng triệu gallon hóa chất được phun xuống, chương trình này không chỉ phá hủy môi trường mà còn gây ra hàng loạt bệnh tật nghiêm trọng như ung thư, dị tật bẩm sinh và các vấn đề thần kinh cho cả người dân Việt Nam và các cựu binh Mỹ. Hãy tiếp tục đồng hành cùng Pywar để khám phá thêm nhiều nội dung giá trị về lịch sử chiến tranh Việt Nam và các sự kiện mới nhất khác trên thế giới và khu vực.
Biên dịch nội dung: Lê Tuấn
Nguồn: history.com – Agent Orange
