Học thuyết domino là gì và tác động ra sao đến Chiến tranh Việt Nam?

Học thuyết domino là một chính sách trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, cho rằng nếu một quốc gia rơi vào chế độ cộng sản, các quốc gia lân cận cũng sẽ nhanh chóng bị ảnh hưởng, giống như những quân domino ngã liên tiếp. Tại Đông Nam Á, chính phủ Hoa Kỳ đã sử dụng học thuyết domino nay được coi là thiếu cơ sở để biện minh cho sự can thiệp vào Chiến tranh Việt Nam cũng như ủng hộ một chế độ phi cộng sản ở miền Nam Việt Nam.

Tuy nhiên, thực tế đã chứng minh rằng thất bại của Mỹ trong việc ngăn chặn chiến thắng của cộng sản tại Việt Nam không gây ra tác động lan tỏa như những người ủng hộ học thuyết này từng dự đoán. Ngoại trừ Lào và Campuchia, chủ nghĩa cộng sản không lan rộng khắp Đông Nam Á như lo ngại ban đầu. Trong bài viết này, Pywar sẽ chia sẻ đến bạn đọc Học thuyết domino là gì và nó ảnh hưởng gì đến cuộc Chiến tranh Việt Nam.

Miền Bắc và Miền Nam Việt Nam

Vào tháng 9 năm 1945, lãnh tụ dân tộc Hồ Chí Minh đã tuyên bố Việt Nam độc lập khỏi Pháp, mở ra cuộc chiến giữa chính quyền Việt Minh do cộng sản lãnh đạo tại Hà Nội (miền Bắc Việt Nam) và chế độ được Pháp hậu thuẫn tại Sài Gòn (miền Nam Việt Nam).

Dưới thời Tổng thống Harry Truman, chính phủ Hoa Kỳ đã bí mật cung cấp hỗ trợ quân sự và tài chính cho Pháp, với lý do rằng một chiến thắng của cộng sản tại Đông Dương sẽ thúc đẩy sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản khắp Đông Nam Á. Cũng dựa trên logic này, Truman đã viện trợ cho Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ vào cuối những năm 1940 nhằm kiềm chế sự lan tỏa của cộng sản tại châu Âu và Trung Đông.

Học thuyết domino là gì?

Đến năm 1950, các nhà hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đã hoàn toàn tin tưởng rằng việc Đông Dương rơi vào tay cộng sản sẽ nhanh chóng dẫn đến sự sụp đổ của các quốc gia khác ở Đông Nam Á. Hội đồng An ninh Quốc gia đã đề cập đến học thuyết này trong một báo cáo năm 1952 về Đông Dương, và vào tháng 4 năm 1954, trong trận chiến quyết định giữa Việt Minh và quân đội Pháp tại Điện Biên Phủ, Tổng thống Dwight D. Eisenhower đã trình bày rõ nguyên tắc “đổ domino”:

“Nếu bạn sắp xếp một hàng quân domino, chỉ cần đẩy ngã quân đầu tiên, quân cuối cùng cũng sẽ đổ rất nhanh,” Eisenhower nói. “Điều này có thể bắt đầu một sự tan rã với những tác động vô cùng sâu rộng.”

Theo quan điểm của Eisenhower, việc mất Việt Nam vào tay cộng sản sẽ dẫn đến các chiến thắng tương tự của cộng sản tại các quốc gia lân cận ở Đông Nam Á (bao gồm Lào, Campuchia, Thái Lan) và các nơi khác (Ấn Độ, Nhật Bản, Philippines, Indonesia, thậm chí cả Úc và New Zealand). “Hậu quả có thể xảy ra của việc mất [Đông Dương],” Eisenhower nhấn mạnh, “là không thể tính toán được đối với thế giới tự do.”

Sau bài phát biểu của Eisenhower, thuật ngữ “học thuyết domino” bắt đầu được sử dụng như một cách diễn đạt ngắn gọn về tầm quan trọng chiến lược của miền Nam Việt Nam đối với Hoa Kỳ, cũng như nhu cầu kiềm chế sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới.

Sự can thiệp sâu hơn của Hoa Kỳ vào Việt Nam

Sau Hội nghị Giơnevơ chấm dứt cuộc chiến giữa Pháp và Việt Minh, đồng thời chia cắt Việt Nam tại vĩ tuyến 17, Hoa Kỳ đã dẫn đầu trong việc thành lập Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á (SEATO) – một liên minh lỏng lẻo các quốc gia cam kết hành động trước các “mối đe dọa an ninh” trong khu vực.

Tổng thống John F. Kennedy, người kế nhiệm Eisenhower, đã gia tăng hỗ trợ tài nguyên của Hoa Kỳ cho chính quyền Ngô Đình Diệm ở miền Nam Việt Nam và các lực lượng phi cộng sản trong cuộc nội chiến ở Lào vào năm 1961-1962. Tuy nhiên, năm 1963, khi đối lập trong nước với chế độ Diệm ngày càng gia tăng, Kennedy dần rút sự ủng hộ đối với Diệm, nhưng vẫn công khai khẳng định niềm tin vào học thuyết domino và tầm quan trọng của việc kiềm chế chủ nghĩa cộng sản tại Đông Nam Á.

Ba tuần sau khi Diệm bị ám sát trong một cuộc đảo chính quân sự vào đầu tháng 11 năm 1963, Tổng thống Kennedy cũng bị ám sát tại Dallas. Người kế nhiệm ông, Lyndon B. Johnson, đã tiếp tục sử dụng học thuyết domino để biện minh cho việc leo thang sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ tại Việt Nam, từ vài nghìn binh sĩ lên hơn 500.000 người trong vòng năm năm tiếp theo.

Các quốc gia không phải là những quân domino

Học thuyết domino hiện nay đã bị bác bỏ phần lớn, do không phản ánh đúng bản chất của cuộc đấu tranh của miền Bắc Việt Nam và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam (Việt Cộng) trong Chiến tranh Việt Nam.

Việc cho rằng Hồ Chí Minh là một công cụ của các cường quốc cộng sản như Liên Xô và Trung Quốc đã khiến các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ không nhận ra mục tiêu thực sự của Hồ Chí Minh và những người ủng hộ ông chính là giành độc lập cho Việt Nam, chứ không phải mở rộng chủ nghĩa cộng sản.

Cuối cùng, dù Hoa Kỳ thất bại trong nỗ lực ngăn chặn sự thống trị của cộng sản, và quân đội miền Bắc tiến vào Sài Gòn năm 1975, chủ nghĩa cộng sản vẫn không lan rộng ra toàn bộ Đông Nam Á. Ngoại trừ Lào và Campuchia, các quốc gia trong khu vực vẫn nằm ngoài sự kiểm soát của cộng sản.

Lời kết

Qua bài viết về Học thuyết domino, Pywar hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về chính sách chiến lược này trong Chiến tranh Lạnh. Hoa Kỳ sử dụng học thuyết để biện minh cho sự can thiệp vào Việt Nam và Đông Nam Á, lo ngại về sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản. Tuy nhiên, lịch sử chứng minh mục tiêu của Hồ Chí Minh và Việt Minh là giành độc lập dân tộc, không phải mở rộng cộng sản. Dù Mỹ thất bại trong việc ngăn chặn miền Bắc Việt Nam, chủ nghĩa cộng sản không lan rộng khắp Đông Nam Á như từng lo sợ.

Biên dịch nội dung: Lê Tuấn

Nguồn: history.com – Domino Theory